GİRİŞ

Hünnap, (Ziziphus jujuba Mill) ayrıca Çin hurması, kırmızı hurma veya tsao ( zao) isimleri bilinirler (Liu, 2006; Qu, 1963).  4000 yıldan fazla bir süre Çin’de kültürü yapılmaktadır. Botaniksel olarak yabanileri olan ekşi Hünnap veya yabani Hünnaplardan elde edilmişlerdir (Z.spinosa Hu). Eski zamanlarda, insanlar büyük meyveli ve tatları iyi olan ekşi Hünnaplardan seçmişler ve kültüre almışlardır, zamanla kültürü yapılan modern Hünnap (Z.jujuba) türleri meydana gelmiştir. Çin’in bazı bölgelerinde hala popüler olan ‘Tiger Eye’ (büyük, yuvarlak ve ekşi) ve Yanjishan (büyük, ekşi) gibi yarı kültür Hünnaplar vardır.

Hünnap, ilk olarak orijinal kaynağından Çin içerisinde, daha sonra Çin ile sınırı olan ülkelerde yaygınlaşmıştır. Ünlü ‘İpek Yolu’ yoluyla, Hıristiyanlık çağının başlangıcında Avrupa’ya taşınmıştır. Meyve, Fransa, İspanya, Suriye, Ermenistan ve İran’da geniş çapta yaygınlaşmıştır.

Hünnaplar Rhamnaceae (Buckthorn) familyasına aittir. Hünnaplar, Hint Hünnapı (Z. mauritiana Lam)  ile kolayca karıştırılabilir. Hünnap soğuklara dayanıklı ve yapraklarını dökmesine rağmen, Hint Hünnapı aynı cinsin tropikal bir bitkisidir. Yerlerine göre değişmesine rağmen, hünnap genellikle nisan-mayısta yapraklanmaya başlar, haziran-temmuzda çiçeklenir ve ağustos sonundan ekime kadar olgunlaşır.

MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Ağaç; Hünnap, çok sert ve güçlü odunu ile 4,5 – 9 m yüksekliğinde, yapraklarını döken süs meyve ağacıdır. Dallar, genç ağaçlarda ikili dikenlerle zikzak şekillidir. Çeşide bağlı olarak, ağacın büyüme alışkanlığı geniş yayılan taçtan, çok dar ve yukarı doğru büyüyen taca kadar değişim gösterir. Normal koşullar altında, onları kuraklığa dayanıklı yapan derin ve gerçek bir kazık köke sahiptirler.

Yapraklar; parlak, yumurtamsı veya oval şekilli, salkım şeklinde değildir. Dalların yanlarında birbirini takip ederek büyürler. Yapraklar 2,5-5,5 cm uzunluğunda ve 2-4 cm genişliğindedir.

Gözler ve Sürgünler; Hünnap sürgünleri, diğer meyve türlerinden farklıdır. Şeftali, elma ve asmanın güçlü yeni sürgünleri, aynı büyüme dönemi içerisindeki dallardır ve dalların yapısı, ana sürgüne benzer. Hünnapta 4 sürgün tipi vardır; birincil ( ana dal) sürgün, ikincil sürgün ( yan dal), ana verimli sürgün ( meyve dalı) ve meyve sürgünü. Hünnaplar için 3 göz türü vardır; ana gözler, ikincil gözler ve uyur gözler.

Ana verimli sürgünün ucunda, birincil ve ikincil sürgünlerin her ikisinin boğumlarında, bir ana göz ve bir ikincil göz vardır. Birincil sürgünün ucundaki uç ana göz, her sezon büyüyerek tacın genişlemesini sağlar.  Yan ana gözler ( her bir ikinci ana dalın tabanında), normalde sürgün yapmazlar ve güçlü bir uyartım haricinde dormant haldedirler. Birincil ve ikinci sürgünlerin her boğumunda bulunan ikincil gözler erken olgunlaşan gözlerdir ki ikincil sürgünleri veya meyve sürgünlerini meydana getirirler. 

Hünnap birincil sürgünü, daima ikincil sürgünler ile birlikte bulunurlar veya ikincil sürgünler, birincil sürgünün parçasıdır ve daha sonrasında dallanmayı sağlar. Ana sürgün, ağacın tacını genişletmek için her yıl uzar. İkincil sürgün, meyve verme yapısı için temel olarak rol oynar, uzunluğuna gelişmez ve 2-3 yıl sonra geriye doğru kurur. İkincil sürgünün her bir boğumunda, bir ana verimli sürgün vardır. Bu sıkıştırılmış dal yaklaşık olarak 1 mm kadar büyür ve her yıl 2-5 adet meyve dalı oluşturur.

Meyve dalı, ince esnek, geçici ve 10-20 cm uzunluğundadır; meyve dalının yaprak koltuklarında çiçek ve meyveler oluşur. Birincil, ikincil ve meyve dalı zikzak şeklinde ve dikenlidir.

Çiçekler ve Meyveler; elmalara veya şeftali çiçeklerine benzemez. Çiçekleri büyük ve gösterişli değildir. Çiçekler hoş kokulu, soluk yeşilimsi-sarı renkli, küçüktür ve çiçeklerin çapları 4-8 mm arasındadır. Çiçekler her bir yaprak koltuğunda tekli veya salkım şeklinde bulunurlar. Hünnap çiçek salkımları, çeşide ve salkımın meyve dalı üzerindeki pozisyonuna bağlı olarak 13 çiçeğe kadar çıkabilen salkım şeklindedir. Hünnap çiçek gözleri görülmesi, açması ve meyve geliştirmesi bir büyüme sezonu içerisinde gerçekleşir, bu özelliği ile diğer meyve ağaçlarında farklı ve eşsizdir. Hünnaplar açtıktan sonraki birkaç hafta, iyi bir nektar kaynağı oluştururlar.

Hünnap meyveleri, ortasında ikiye kadarda çıkabilen bir sert çekirdeği ile sert çekirdekli bir meyvedir. Meyveler, yumurtalık ve nektar keselerinden meydana gelir. Meyve büyüklüğü, çeşide göre değişmekle birlikte başparmak büyüklüğünden, golf topu büyüklüğüne kadar değişir. Meyve şekli, yuvarlak, dikdörtgenimsi, oval, yassı, ters yumurta veya anormal şekilli olabilir. Meyvelerin olgunlaşması süresi çeşitlere bağlı olarak 60–145 gün arasında değişir.

Çiçeklenme

Hünnaplar yaz başlangıcında çiçeklenir ve yaz sonu, güz başlangıcında meyvelerini olgunlaştırırlar. Ancak çiçeklenme zamanı çeşide, iklime ve bölgeye bağlı olarak çok fazla değişkenlik gösterebilir. Hünnapların çiçeklenmesi yazın 8 haftalık bir dönemde meydana gelir.

Çiçekler, mevcut dönemde sürmüş sürgünlerin yaprak koltuklarında meydana gelir. Çiçekler kısa saplıdır, açık yeşil-sarı renkli ve 3-10 mm çapındadır. Çiçek gözlerinin bütün ayrımı ve olgun meyveye kadarki gelişimi tek bir büyüme döneminde gerçekleşir.

Çoğu çeşitler kendine verimlidir, tozlanma arıların kullanılması ile iyileştirilmiş olunur. Polenleri yapışkandır ve bu yüzden yabancı tozlanma etkisizdir. Polen canlılığı çoğu çeşitte düşüktür. Hünnap ağaçları tipik olarak bol miktarda çiçek açar fakat az meyve tutar. Yumurtalık dejenerasyonundan ve döllenme yetersizliğine bağlı olarak, meyve tutumu sonrası yoğun meyve dökümü meydana gelir. Toprak nemi sıkıntısı, düşük nispi nem, güneş ışığı yetersizliği ve meyve olgunluğu sırasındaki güçlü rüzgârlar ayrıca meyve dökümlerine neden olacaktır.

 Meyve tutumunu geliştirmek için;

·         Çiçeklenme döneminde bilezik alma

·         Mevcut yıllık sürgünlerde uç alma

·         Çiçeklenme sırasında bahçede arı bulundurma

·   Çiçeklenme sırasında iki veya üç defa 10–20 ppm (GA3) veya 0.2% borate uygulamaları yapılabilir.

Hasat önü dökümleri, hasattan 4 hafta önce uygulanacak 10–20 ppm NAA uygulaması ile önlenmiş olacaktır.

Döllenme Biyolojisi; Hünnapların sabah ve öğleden sonra çiçek açan tipleri vardır. Çin’de çeşitlerin çoğunluğu kendine verimlidir, bazıları tozlanma ile daha iyi gelişirler, birkaçında ise kendine verimsiz veya çiçek tozu kısırlığı vardır. Bununla birlikte, tozlayıcılar daima meyve tutumunu arttırır, meyve büyüklüğü, kalitesi ve çekirdek gelişimini olumlu yönde etkiler. Amerika’da bazı ev bahçeleri için tozlanma problemleri vardır. Hünnap çiçeklerindeki tozlanma ve meyve tutumu üzerine etraflıca inceleninceye kadar, en az iki çeşit dikilmesi tavsiye edilmektedir. Partenokarpik çeşitler ile ilgili birkaç rapor vardır, fakat bu konuda daha çok çalışma gereklidir.

ADAPTASYON VE KÜLTÜRÜ

Toprak; Hünnaplar verimsiz ve kıraç arazilerde hayatta kalabilir. Hünnaplar 0-2000 m rakım aralığında ve 18-45 enlemleri arasında yetişebilmektedir. Hünnaplar için Amerika’da yazın 48,9 °C’ye, kışın -30 °C’ye kadar dayandığı rapor edilmiştir. Kurak iklime sahip olan alanlarda yetiştiricilikte, birçok hastalıkta sınırlanmaktadır.

Birçok araştırmacı hünnaptan güvenilir bir meyve olarak bahseder. Onların geç uyanmasından dolayı ilkbahar geç donlarından korunurlar ve sonuç olarak hünnap ağaçları nadiren meyvelerini kaybederler. Hünnaplar normal olarak çoğu sıcak iklim meyve ürünlerinden 4-6 hafta sonra yapraklanırlar, daha sonra çiçeklenir ve çiçeklenme 2 ay ve daha fazla süre ile devam eder. Çünkü meyve gözünün sürmesi, çiçeklenme, meyve tutumu ve olgunlaşma bir büyüme sezonu içerisinde biter. Bir önceki yılın iklim koşulları veya zararlı problemleri, diğer meyve türlerinde oluğu gibi meyve gözü oluşumu üzerinde etkili değildir.

Hünnaplar kurağa ve toprak tuzluluğuna diğer çoğu meyvelerden daha dayanıklıdır. Ağacın kurak koşullarına adaptasyonu sadece hayatta kalması değil, şiddetli kurak koşullarda bile makul derecede ürün verir. Ağaç sadece yıllık 200 mm yağış ile hayatta kalabilir, ancak daha iyi meyve tutumu ve meyve kalitesi için daha fazla yağışa ve ek sulama gereklidir. Ağaçlar ekstrem kurak koşullarda hayatta kalabilir ve yağışlı sezonlarda meyve tutacaktır. Hünnaplar, dinlenme döneminde düşük sıcaklıklar ve sezon başlangıcında yeterli yağışlardan sonra uzun, kuru ve sıcak iklim koşullarında en iyi yetişir. Doğu Avustralya’da yıllık 200-1000 mm civarında yağış alan alanlarda büyür.

Çin’de yapılan çalışmalarda soğuklama gereksinimi çeşitlere göre değişmektedir ve 775 ile 1737 saat arasında değişmektedir. Bununla birlikte Doğu Avustralya’da bu rakamlardan daha düşük yerlerde yetişir ve hatta çiçek açar ve meyve tutar.

Meyve tutumu için günlük ortalama sıcaklık 20ºC üzerinde, meyve gelişimi içinde ortalama günlük sıcaklık 24–25ºC’nin üzerinde olmalıdır.

Hünnaplar kumludan, tınlıya, tınlıdan killiye ve asit karakterden bazik karaktere (pH 4,5-8,5) kadar çok değişken toprak koşullarında büyüyebilir ve meyve tutabilirler.

  

Tablo 1. Çin’de Hünnapların doğal büyüme koşulları
Koşul	Değer
Yıllık ortalama sıcaklık (ºC)	5.5–22
Çiçeklenme dönemi ortalama sıcaklık (ºC)	≥22–24
En düşük sıcaklık (ºC)	≥  - 38.2
Donsuz gün sayısı (gün)	≥100
Yıllık yağış (mm)	87–2000
Yıllık Güneşlenme süresi (saat)	≥1100
Toprak derinliği (cm)	≥30
Toprak pH	4.5–8.4
Toprak NaCl (%)	≤0.15
Toprak Na2CO3 (%)	≤0.3
Soil Na2SO4 (%)	≤0.5

Tuz Dayanımı; Hünnaplar tuza dayanıklı bitkiler arasında bilinirler.  Doğu Avustralya’da, ağaçlar EC’si 320mS/m olan sulama suyu kullanılarak başarılı bir şekilde yetiştirilebilirler.

Bahçe tesisi; Geleneksel Hünnap bahçeleri 4-5mX5-6m mesafeler ile kurulmuştur. Çin’de yoğun bahçeler 2-3m X 3-4m, 1m X 2m, süper sık dikimlerde 0,5-0,7m X 1m aralıklarla dikilmiş ve sera içerisinde koruma altına alınmıştır. Doğu Avustralya’da bir hektardaki ağaç sayısı 550 ile 1000 arasında değişmektedir.

Dikimden önce, bahçenin yoğunluğuna bağlı olarak uygun mesafelerde 0,6 – 1 m³ çukurlar kazılır. Çukurlar orijinal toprak ile çiftlik gübresi, süper fosfat ve ticari gübrelerin karışımından oluşan karışım ile doldurulur. Bahçeye ağaçların dikimi, gözlerin patlamasından hemen önce çok başarılıdır.

Hünnap bahçesi, eğer şiddetli hâkim rüzgârların olduğu bir yere kurulmuş ise rüzgârlardan dolayı zarar görmemek için rüzgâr kıranlar tesis edilmelidir.

Çoğaltılması; 1960’lı yıllara kadar Çin’de kök sürgünleri ile çoğaltma en yaygın kullanılan yöntemdi. 1980’li yıllarda birçok yeni çeşidin seçilmesi ve ortaya konması ile ekşi Hünnaplar üzerine aşılama giderek popüler bir yöntem olmuştur. Eskiden beri Hünnap yetiştirilen yerlerde, insanlar hala kök sürgünlerinde faydalanırlar çünkü onların ağaçları kök sürgünlerinden elde edilmiştir ve onların sürgünleri de hala ana bitkilerin aynısı meyve özelliklerini taşırlar. Yeni üretim alanlarında, bitkiler aşılanmıştır ve kök sürgünleri aşılamaya anaç olarak kullanılır, direk olarak dikilmezler. Araştırmacılar ayrıca yeşil odun çeliklerini ve doku kültürünü denemişlerdir fakat aşılama hala en yaygın çoğaltma metodudur. T göz aşısı yumuşak ve sert çekirdekliler için popüler iken Hünnaplarda başarılı olmamaktadır. Çünkü Hünnapların sürgün ve göz yapıları ile ince kabukları uygun değildir. Dilcikli aşı, kabuk aşısı ve yarma aşı en yaygın ve başarılı aşılama metotlarıdır. Dilcikli aşı, aynı kalınlıkta kalem ve anaç gerektirir. Bu aşılama metodu uygulaması en zor olanıdır ve nadiren aşılama sonrası rüzgârdan koruyucu önlem gerektirir. Kabuk aşılamasının, kambiyum tabakasının aktif olduğu büyüme sezonu içerisinde yapılmış olması gereklidir ve uygulaması dilcikli aşıdan daha kolaydır. Yarma aşı ve yan aşı, kabuk ve dilcikli aşıya ilaveten yapılabilir, yarma aşı daha büyük anaçlar kullanılır ve yan aşı daha sıcak iklimlerde yapılabilir. Hünnapların sert odunu ve T aşının başarısızlığı ile Hünnap aşılama diğer meyvelerden daha zorludur. Bununla birlikte Güney New Mexico’da ağaç aşılama döneminde kabuk aşı ve dilcikli aşı metotlarıyla, aşılamadan birkaç hafta sonra yazarlar % 95 aşılama başarısı elde etmişlerdir.

Çoğu ticari Hünnap ağaçları, tohumlarının bulunabilirliğinden ve kötü koşullara dayanımından dolayı ekşi Hünnapların (Z. spinosa) üzerine aşılanmışlardır. Dilcikli İngiliz aşısı ve kabuk altı aşısı, çoğaltmada kullanılan en yaygın metotlardır. Eğer, ana bitkiler kök sürgünleri ile üretilmiş ise, hünnaplar ayrıca kök sürgünlerinde de çoğaltılabilirler. Eğer ana bitki aşılı ise, kök sürgünü sadece anaç olarak kullanılabilir. Nemli ortamlarda, yumuşak odun çelikleri ile çoğaltmak yapmak mümkündür.

Son zamanlara kadar hünnaplar, Çin’de çoğunlukla kök sürgünleri ile çoğaltılmakta idi. Şu anda ise anaçların üzerine göz veya kalem aşılanmaktadır. Yapılan aşıların % 95’ten fazlası başarılı olmaktadır eğer ince bir macun tabakası ile kaplanmış iseler.

Doku kültürü çoğaltma için başarılı bir şekilde kullanılır fakat ticari üretim için hala pahalıdır.  Doğu Avustralya’da ağaçlar başlıca kalem ve göz aşıları kullanılarak çoğaltılmaktadır. Göz aşıları % 50 başarı oranı ile kasım-aralık aylarında uygulanmaktadır. Kalem aşıları eylülden kasım sonuna kadar uygulanmaktadır. Dip sürgünleri anaçlık olarak dikilmiş ağaçlardan elde edilmektedir. Dip sürgünlerini teşvik etmek için, kış ayında frezeli ara çapası ile kökler kesilmelidir.

Aşılama; Kuzey Çin’de hünnaplara anaçlar kullanılmaktadır ve onları direk olarak eski ekşi (Z. acidojujuba) Hünnaplardan alırlar. Doğu Avustralya’da jin-si-lin anaç olarak kullanılmaktadır.

Tam olgunlaşmış hünnap çekirdeği anaç çöğürü elde etmekte kullanılabilir. Çekirdeklerin ekimden önce 3-4 ay süre ile 2­–5°C sıcaklıkta katlanmaya gereksinimleri vardır. Daha sonra çekirdekler kabuklarından çıkarılır ve 24-48 saat süre ile suda ıslatılırlar. Baharın başlangıcında bu tohumlar 10-15 SÜ ve 40-50 cm SA mesafe ile sıralara ekilirler. Tohum yatakları plastik film ile kapatılır ve çimlenmeye uyarılır.

Çöğürler 1 yıl sonra aşılama için kullanılabilirler. Aşılama metodu olarak yarma veya kakma aşı tercih edilebilir. Gözlerin patlaması sırasındaki 5-6 haftalık süre en iyi aşılama zamanıdır. Kalemler 1-2 yaşlı uzun dallardan alınırsa çok başarılı olur. Kalemlerin su kaybını engellemek için 100–110°C parafin içerisine daldırmak uygundur. Kalem aşısı, eğer başarılı ise, aynı dönemde sürecek ve ilk yılında biraz meyve üretecektir.

Ağaç Gelişimi ve Ağaç Yaşam Süresi; hünnap meyveleri çok hızlı gelişirler. Hünnaplar aşılandıkları ve dikildikleri yıl çiçek açabilirler ve bazı çeşitler birkaç meyve verebilir. Çoğu çeşit ikinci yıl birkaç meyve meydana getirecektir. 4-5 yıl sonra Hünnaplar makul seviyede meyve vereceklerdir. Yetişkin bir Hünnap ağacı, ağacın büyüklüğüne ve bakım şartlarına bağlı olarak 15-45 kg veya daha fazla meyve verebilirler. Hünnap ağaçları, ticari bahçelerde 50 yıl veya daha fazla süre verimliliklerini sürdürürler. Çin’in Shandong ilinde, ‘Kral Hünnap’ 1000 yaşın üzerindedir ve hala her yıl meyve vermektedir.

Sulama ve Gübreleme; Hünnap bitkileri susuzluğa karşı oldukça dayanıklıdırlar. Yüksek kaliteli meyve tutumu ve verimi için, kurak koşullarda sulanmaya ihtiyaç gösterirler. Gübrelenmeleri ile alakalı olarak sınırlı araştırma vardır. Ağaçlar çok az ve hiç gübre verilemeden hayatta kalacaktır fakat ticari üretimler için gübreleme uygulamaları genellikle gereklidir. Yeni dikilmiş ağaçlar iyice gelişinceye kadar gübrelenmemelidir.

Besleme için 4 anahtar dönem vardır;

*gözler patlamadan önce *çiçeklenme başlangıcında

*genç meyvelerin hızla büyüdüğü dönem * meyvelerin hasadından hemen sonra

Doğu Avustralya’daki Hünnap bahçeleri için ürünün seviyesine, ağacın yaşına ve toprak verimliliğine göre dengeli bir azot (N), fosfor (P), potasyum (K) ve magnezyum (Mg) ve ticari element uygulamasına gerek olacaktır. Yaprağını döken meyve bahçeleri için en iyi yıllık gübreleme zamanı erken ilkbahar’dır. 100 kg yüksek kaliteli meyve almak için Hünnaplar  0.75kg N, 0.44kg P ve 1.1kg K kaldırır. Yanmış kanatlı gübresi, genel besin kaynağı olarak kullanılabilir. Yanmamış çiftlik gübresi, sinek üremesine neden olmasından ve besin yıkanmasından dolayı kullanılmalıdır. Eğer kullanılacaksa, yanmış çiftlik gübresi en iyi uygulama zamanı erken ilkbahardır. 

Sulama için 4 anahtar dönem vardır;

*gözler patlamadan önce *çiçeklenme başlangıcında

*genç meyvelerin hızla büyüdüğü dönem * meyvelerin hasadından hemen sonra

Toprak özellikleri, sulama programınızın zamanı ve tipini belirleyecektir. Nem toprak içerisine doğru sızacak ve bitki kullanacaktır ve su kullanımının etkinliği, onun orada ne kadar tutulduğuna bağlı olacaktır. Mikrosprinkler, Hünnap gibi ağaçlar için iyi bir seçenektir. Büyük yağmurlama başlıkları ile karşılaştırıldığında, sıralar arasını değil de ağaç altını ıslatmasından dolayı su ekonomisi sağlar ve daha etkilidirler. Düşük basınçla çalışırlar ve işletmesi ucuzdur. Damlama sulama sistemi, Hünnapta yapılan çalışmalarda etkili ve ekonomik sistemler olduğu görülmüştür. Ağaçların yaz ayları boyunca ortalama olarak 3-8 mega litre/hektar suya ihtiyaç vardır.

Budama; şekillendirme ilk 3 yaşından beş yaşına kadar devam eder. Geleneksel meyve bahçelerinde verilen şekiller doruk dallı, değişik doruk dallı ve goble’dir. Yoğun dikimlerde ise Y tipi, cüce piramit, sütun, espalier ve spindle budama sistemleri Çin’de başarı ile denenmiştir.

Budama hem büyüme hem de dormant halde budanabilirler. Dormant halde budama, çoğunlukla zayıf, hastalıklı, böcek zararlı ve karışıklık çıkartan dallar gibi yeterli meyve büyüklüğüne ve kalitesi üretemeyecek dalların çıkartılmasıdır.

Yaz budaması, işe yaramaz, karışıklık çıkartan, yeni sürgünler, zararlanmış ve hastalıklı sürgünlerin kaldırılmasını içerir. Yaz budaması, genç ve yetişkin ağaçlarda çok etkili olduğu görülmüştür. 

Ağaç, kalıcı dalların şekillendirilmesi ile merkezi lider dallı veya dalsız olarak belli bir şekil verilebilir. Genel olarak, yaklaşık 6 ile 8 adet ana dal bırakılır, 3-5 metre yüksekliğe kadar ve dallar her yöne ve eşit şekilde dağıtılmış olmalıdır. Hünnaplardan her yıl düzenli ürün almak için yıllık olarak budanmalıdırlar.

Aşılanmış fidan dikildikleri ilk yılın dormant sezonunda şekil budaması yapılır;

1-    Merkezdeki baskın lider dal 50 cm’den kesilir,

2-    Tepedeki ilk 3 sürgün bir –iki göz üzerinden kesilir,

3-    Herhangi bir yönde aşırı dik büyüyen sürgünler aşağıya bükülür,

4-    Geriye doğru 5 veya 6 sürgünden sonraki sürgünler çıkartılır. Kesimler sadece uzunluğuna yapılır, yan dalların üzerindeki lateral dallar çıkartılmaz.

Ağaç yaklaşık 3 m boya ulaşıncaya kadar aynı budama stratejileri kullanılarak budama tekrarlanır. Yan sürgünlerin, büyüme sezonu boyunca izlenmesine gereksinim vardır ve aşırı dik büyüyenlerin aşağı doğru eğilmesi gereklidir. Yan sürgünler çok aşırı uzunlar ise istediğimiz uzunluğa kadar geriye doğru kesim yapılır. Yukarı büyümeyi yavaşlatmak için, sürgün ince iken büyüme sezonu sırasında istenilen yükseklikten kesilmelidir.

Eğer merkezi lider dal kesimden önce çok kalınlaşmış ise, lider dal muhtemelen yeni güçlü sürgünler ile tekrar sürecektir. Yan sürgünler ( meyve dalları ) çok kalınlaştığı ve yaşlandığı zaman, onlar ana merkezi lider dala yakın yeni güçlü sürgünler gelişmeye başlayacaktır ki bu meyve dallarının yenilenmesi gerektiğinin işaretidir. Merkezi lider dala en yakın kısımdan yaşlı meyve dalları kesilir, fakat uygun olan yeni yatay sürgünlerin büyüyecekleri noktalardır, bu yeni sürgünler meyve dallarının yerini almış olacaktır. 

 Genel olarak, Hünnapların şekillendirilmesi ve budanması basittir fakat basit kurallara uymak gerekir. ‘‘bir kesim durdurur, iki kesim sürdürür’’ Hünnaplar için uygun bir sözdür. Elma ve şeftalilere benzemezler. Eğer bir yaşındaki bir sürgünü ortasından keserseniz, kesim yerinin altından sürgün gelişmez. Kesimin aşağısındaki ana sürgünü sürmeye zorlamak için, kesimin altındaki ikinci sürgün çıkartılmalıdır. Hünnaplar güneşi seven bitkilerdir. Yıllık olarak Hünnapları budama ağaçların sağlıklı gelişmesini sağlayacak ve meyve tutumu ile meyve kalitesini geliştirecektir.

Hasat; Meyveler olgunlaşmaya başladığında, meyve rengi krem, beyaz olgunluk aşaması olarak bilinen koyu yeşilden sarımsı yeşile doğru değişir.  Olgunlaşma devam ettikçe, sap kısmında veya meyvenin orta kısımlarında rastgele kahverengi/kırmızı benekler gelişir. Renk daha ileriki aşamada yarı krem, yarı kırmızı bir hal alır, zamanla tam olgun aşaması olarak bilinen tamamen kırmızı/kahverengi rengini kazanır. İnsanlar, çoğunlukla Hünnap meyve eti sertliğini, çıtır elmanın ki ile karşılaştırır. Tamamen kızardıktan birkaç gün sonra, meyve eti yumuşamaya başlar ve meyve yüzeyinde kırışıklar oluşur.

Meyve olgunluğu değerlendirme durumuna göre değişir. Taze satılacak çeşitlerin meyveleri beyaz olgunluk aşamasından, tamamen kızardığı fakat sert olduğu döneme kadar toplanabilir. İlk olgunlukta hasat edilen meyveler, 5°C depolama sıcaklığında 2 hafta veya daha fazla süre ile kalitelerini kaybetmeden saklanabilirler. Kurutmak için en iyi hasat zamanı, tamamen kızardıkları dönemdir. New Mexico gibi kurak iklime sahip bölgelerde meyveler buruşmaya başladıkları dönemde veya buruşma sonrasında dönemde toplamak üzer ağaçlar üzerinde bırakılabilirler. Nemli bölgelerde, meyveler tamamen kırmız rengi alır almaz hasat edilirler ve mümkün olduğu kadar kısa sürede herhangi bir küflenmeye veya kızışmaya imkan verilmeden kuruturlar. Taze tüketilen çeşitlerde elle hasat tercih edilebilir. Kurutmalık çeşitler, ağaçların altına brandalar serilerek meyveler soplar yardımı ile veya ağaç silkelenerek meyveler hasat edilir. Daha geniş alanlarda, ağacın gövdesinin sallayan mekanik hasat makinelerini kullanılabilir.

Zararlı, Hastalık ve Bozukluklar; Hünnaplar için Çin’de görülen en yoğun hastalık cadısüpürgesi ve meyve yarılmalıdır. Cadısüpürgesi Kore, Japonya ve Çin’de Hünnap üretilen alanlarda yaygındır ve bir tür bakteri (Candidatus Phytoplasma ziziphi) etmeni ile ortaya çıkar, bütün bir ağacı yok edebilir. Cadısüpürgesinin koruyucu önlemler dışında tedavisi yoktur. Yaprak zararlısı olan Hishimonus sellatus Uhler (RLH) , Hishimonoides chinensis, Hishimonodies aurifavialea, ve Typhlocyba sp. Hünnap cadısüpürgesi hastalığının vektörleri olarak bildirilmiştir.

Meyve yarılması ve çatlaması suyla bağlantılı meydana gelen bir fizyolojik bozukluktur ve bazı ekstrem yıllarda bütün ürünü etkileyebilir. Problemin şiddeti, yetiştiricilik sezonu içerisindeki su yönetimine, olgunlaşma döneminde gerçekleşen yağmurlara ve çeşidin çatlamaya dayanıklılığına göre değişir. Araştırmacılar her 5 yılda bir bu duruma bağlı olarak % 40 lık bir ürün kaybından bahsetmektedir. Büyüme sezonu içerisinde istikrarlı bir su sağlanması çatlamaları azaltacaktır fakat çeşit esas farkı belirler. Büyüme sezonu sırasında toprak neminin korunması çatlama miktarını azaltacaktır ancak dayanıklı çeşitler en iyi seçenektir. Hasada yakın gerçekleşen yoğun yağışlar sonucunda çok kötü meyve yarılmaları görülür ve sezonun tüm meyvelerini etkileyebilir. Eylülde gerçekleşen erken yağmurlar, meyvelerde çatlaklara sebep olabilir. Eğer kurak bir bölgede iseniz, bu çatlaklarda herhangi bir küflenme veya çürüme olmadan meyveler kurutulabilir.

Hünnap meyveleri için en önemli zararlı problemi Şeftali meyve güvesidir (Carposina niponensis) ve Çin’de bir numaralı zararlıdır. Ayrıca yapraklara zarar veren diğer böceklerde vardır. Amerika’da araştırmacılar, Hünnaplarda hastalığın ve zararlıların baskı altında tutulduğunu bildirmektedir ve çoğu araştırmacı bugüne kadar bu konuda bahsetmemiştir. Mantarsal bir etmen olan Phoma glomerata, Hünnap meyvelerinde büzülme hasatlığına neden olmaktadır ve son zamanlarda Doğu Avustralya’da görülmeye başlanmıştır. Şu ana kadar Doğu Avustralya’da önemli bir hastalık tespit edilmemiştir.

Zararlı olarak tavşanlar, kangurular ve kuşlar vardır, bunlara karşı çitle çevirerek veya file çekerek önlem alınabilmektedir. Hünnap akdeniz meyve sineği zararına uğramaya müsaittir bu yüzden bir tuzak programı gerekli olabilir. 3 ana strateji tavsiye edilmektedir;

Koruyucu ilaçlama

Yem veya nokta ilaçlama

Çekici ve öldürücü araçlar

Bu kontrol yöntemlerinin etkinliği yapışkan tuzaklar ile kontrol edilmelidir. Akdeniz meyve sineği sadece ürünü etkilemez, ayrıca eyaletler arası ve deniz ötesi pazarları da sınırlar.

Çin’de, Hünnaplara zararlı olan 86 zararlı ve 10 hastalık rapor edilmiştir. Zararlıların, şeftali meyve güvesi ve ot capsidi ( Lygus pratensis ) en yaygın ve ciddi olanlarıdır. Hastalıklar ve bozukluklar arasında cadısüpürgesi, meyve çatlaması ve çürüme çok ciddidir.

Besin İçeriği; Hünnap meyveleri, besleyici bir gıda olarak tanınırlar ve Güney Asya, Kore, Japonya ve Çin’de önemli geleneksel bir ilaçtır. Hünnaplar, diğer meyvelerden daha çok mineral, bioflavonoid, yenilebilir selüloz, şeker ve C vitamini içerirler. Taze olgun meyvelerdeki suda çözünebilir kuru madde oranı % 20-40 arasındadır. Kurutulmuş Hünnaplardaki karbonhidrat içeriği, %70-85’e kadar yükselebilir. Taze meyvelerin C vitamini içeriği 200-500 mg /100 g arasındadır. Hünnaplar, ayrıca cyclic adenosine monophosphate (cAMP) bakımından da zengindir ki bu madde insan vücudundaki birçok biyolojik olayda hücre içi sinyal aktarımında işlev gören bir ikincil habercidir. Hünnap meyveleri ayrıca toplam fenolik madde ve toplam antioksidan aktivite bakımından zengindirler.

-----Kaynak-----

David Osborn, 2009. “Meet the Jujube” , Quality Whitetails magazine. December 2009.

Yao, S. 2012. Jujube, chinese date in New Mexico. New Mexico State Univ. Coop. Ext. Publ. H-330.

Yao, S. 2013. Past, present and future of jujubes— Chinese dates in the United States. HortScience, 48, 672–680.

https://www.agric.wa.gov.au/fruit/jujubes-western-australia

http://www.wajujubes.com.au/